قواعد اللغة التركية و الازمنة في اللغة التركية
قواعد اللغة التركية و الازمنة في اللغة التركية
قواعد في اللغة التركية عربي تركي
تعلم اللغة التركية مترجمة باللغة العربية
ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ اشكال و ملحقات الازمنة في اللغة التركية
Şekil ve zaman ekleri, fiil kok veya govdesinin karşıladığı hareketi şekle ve zamana bağlayan eklerdir.
Demek ki bu ekler bir şekil, bir de zaman ifade ederler. Şekil ifadesi hepsinde, zaman ifadesi ise ancak bir kısmında vardır.
şekil; fiilin kullanılışta sokulduğu kalıp demektir. Fiiller kullanılışa çıkmak, şahıslara bağlanmak için iki kalıba girerler. Bunlardan biri bildirme kalıbı, diğeri ise tasarlama kalıbıdır.
Kip, fiilin çekim kalıbı demektir. Türkçe’de dokuz çekim kalıbı vardır. Dokuz fiil kipi vardır. Bu kipler ve kalıplar ikiye ayrılır:
a) Bildirme kipleri
b) Tasarlamakipleri
a) Bildirme Kipleri: التعريف
Bildirme kipleri gerçek hareketleri haber veren kalıplardır. Bildirme kalıbı haber kalıbıdır. Dokuz fiil çekiminden beşi bildirme kipleridir. Bunlarda gerçekleşmiş, gerçekleşen veya gerçekleşecek bir hareketi haber vermek bahis konusudur. Onun için haber kipleri de denir. Bu haberin içinde zaman da vardır. Yani, hem haber, hem zaman ifade ederler. şu halde, bu kiplerde çekim ekleri şekil olarak haber, bildirme; zaman olarak da beş tane zamanı ifade ederler, bunlar; geniş zaman, şimdiki zaman, gorülen geçmiş zaman, oğrenilen geçmiş zaman ve gelecek zamandır.
Zaman ifadesi, şekil ifadesinden daha belirgindir. Onun için bunlar zaman adları ile tanınırlar.
b) Tasarlama Kipleri: التصوير و التصميم للافعال الغائب
Tasarlama kipleri gerçek olmayan, tasarlanan, tasarıda olan, tasavvurda olan hareketleri ifade için kullanılan fiil kalıplarıdır. Bunlara dilek kipleri de denir.
Bu çekim kalıplarında zaman ifadesi yoktur, yalnız şekil ifadesi vardır.
Tasarlama kipleri dort tanedir ve bunlar: şart, emir, istek, gereklilik ifade eder ve bu adlarda anılırlar.
A) BİLDİRME KİPLERİ ( Haber ve Zaman Kipleri )
1- Geniş Zaman ve Ekleri : الزمن الواسع و ملحقات الافعال
Bu zaman şekil olarak bildirme, zaman olarak da geniş zaman ifade ederler.
Bu eklerde üç zaman ifadesi vardır; her zaman, geçmiş zamanla şimdiki zamanı içine alan bir zaman ve gelecek zaman; her zaman yaparım, bugün yaparım örneğinde ve “ Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım” mısrasında bu manalar vardır. Ayrıca geniş zamanda bir süreklilik ve yapabilme ifadesi de vardır.
Bugün iki geniş zaman eki vardır:
1. –r
2. –ar, -er
Bugün umumî geniş zaman eki -r ‘dir. Fiillerin büyük bir kısmına bu ek getirilir.
ye-r açıl-ı-r ver-i-r
de-r bil-i-r oku-r
başla-r gor-ü-r patlat-ı-r
-ar, -er ise tek heceli fiillere, fakat bunların büyük bir kısmına getirilen geniş zaman ekidir.
yap-ar kes-er öt-er
kaç-ar gid-er yaz-ar
koş-ar dür-er don-er
Geniş zaman çekimi, zamir menşeli şahıs ekleri ile yapılır. Bu şoyledir:
-r ile:
oyna-r-ım
oyna-r-sın
oyna-r
oyna-r-ız
oyna-r-sınız
oyna-r-lar
-ar, -er ile:
yaz-ar-ım -er-im
yaz-ar-sın kes-er-sin
yaz-ar kes-er
yaz-ar ız kes-er-iz
yaz-ar-sınız kes-er-siniz
yaz-ar-lar kes-er-ler
Geniş Zamanın Olumsuzu : الزمن الواسع السبلي و الملحقات الافعال
Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden çok farklı bir durum vardır. Diğer kiplerde aynı ek hem fiilin olumlusuna, hem de olumsuzuna getirilir: gel-di, gel-me-di gibi.
Geniş zamanda ise ek sadece müsbet fiile getirilmekte ve menfî çekim -maz, -mez ve onun z’sinin düşmesi sonucunda -ma, -me ile yapılmaktadır. Bu çekim şoyledir:
gel-me-m yaz-ma-m
gel-mez-sin yaz-maz-sın
gel-mez yaz-maz
gel-me-y-iz yaz-ma-y-ız
gel-mez-siniz yaz-maz-sınız
gel-mez-ler yaz-maz-lar
2- Şimdiki Zaman ve Eki : الزمن الحاضر والملحقات الافعال
Bu ek fiilin şimdiki zaman çekimini yapan ektir. Şekil olarak bildirme, zaman olarak şimdiki zaman ifade eder. Şimdiki zamanla beraber devamlılık fonksiyonu da vardır. “Her zaman yapıyorum.” gibi. Bu sebeple geniş zaman ifade edebilir.
Bugün kullanılan şimdiki zaman eki -yor’dur.
Bu ek aslında yorır “yürür” yardımcı fiilinin ekleşmesiyle ortaya çıkmış yeni bir ektir: geli yorır, gide yorır gibi.
Bu ek de bugün, şimdiye kadar gordüğümüz bütün yapım ekleri gibi bir yardımcı sesle, bir yardımcı sessiz birleşir: başlı-yor, gel-i-yor gibi.
Şimdiki zaman eki, taşıdığı “y” sesi dolayısıyla fiillerin düz, geniş, orta hece vokallerini değiştirir: bekli-yor ( bekle-yor ) , beklemi-yor ( bekleme-yor ).
şimdiki zaman çekimi de zamir menşeli eklerle yapılır. Bu çekim şoyledir:
al-ı-yor-um oku-yor-um
al-ı-yor-sun oku-yor-sun
al-ı-yor oku-yor
al-ı-yor-uz oku-yor-uz
al-ı-yor-sunuz oku-yor-sunuz
al-ı-yor-lar oku-yor-lar
Yazı dilinde kullanılan ancak konuşma dilinde kullanılmayan ve kullanıldığı kelimeye şimdiki zaman anlamı veren, bir de “-makta, -mekte, -mada, -mede” ekleri de vardır.
al-makta-y-ım
al-makta-sın
al-makta-dır (al-makta)
al-makta-y-ız
al-makta-sınız
al-makta-dırlar
Bu iki çeşit şimdiki zaman arasında iki fark vardır:
1- -makta, -mekte şimdiki zamanı konuşma dilinde pek kullanılmaz, sadece yazı dilinde kalır.
2- -yor eki başlamamış, uzak şimdiki zamanı da bildirir. “ Yarın geliyorum.” cümlesinde olduğu gibi. –makta, -mekte ekinde ise başlamış bir hareket, mutlak şimdiki zaman ifadesi vardır. “Biraz sonra gelmekteyim” diyemeyiz. “Gelmekteyim” diyorsak hareket başlamıştır.
şimdiki zamanın olumsuzu -ma, -me ekleriyle yapılır. Olumsuzu ise; -ma,-me, -mu,-mü,-mı,-mi ile yapılır.
gel-mi-yor-um oku-mu-yor-um
gel-mi-yor-sun oku-mu-yor-sun
gel-mi-yor oku-mu-yor
gel-mi-yor-uz oku-mu-yor-uz
gel-mi-yor-sunuz oku-mu-yor-sunuz
gel-mi-yor-lar oku-mu-yor-lar
3- Geçmiş Zaman : الزمن الماضي
Fiilin, hareketin geçmişte yapıldığını anlatan zamana denir. Bu zaman kendi arasında ikiye ayrılır:
a) Gorülen geçmiş zaman
b) Öğrenilen geçmiş zaman
a) Görülen Geçmiş Zaman Eki :زمن ماضي المرئي و ملحقات الفعل
Bu ek, fiilin gorülen geçmiş zaman çekimini yapar. Şekil bakımından bildirme, zaman bakımından gorülen geçmiş zamanı ifade eder. Bu zamanın diğer bir adı da “di’li geçmiş” zamandır.
Gorülen geçmiş zaman demek, meydana gelen olaya konuşanın bizzat şâhit olması, tanık olması durumunu ifade eder. Kısacası gorülen geçmiş zaman, şâhit olunan geçmiş zamanı ifade eder.
Gorülen geçmiş zamanın eki bugün; -dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü şeklindedir.
Bu çekim baştan beri iyelik menşeli şahıs ekleri ile yapılır. Olumsuzu ise -ma,-me ile yapılır.
bil-di-m de-me-di-m
bil-di-n de-me-din
bil-di de-me-di
bil-di-k de-me-dik
bil-di-niz de-me-diniz
bil-di-ler de-me-di-ler
b) oğrenilen Geçmiş Zaman Eki : زمن ماضي المحفوظ و ملحقات الفعل
Bu ek , fiilin oğrenilen geçmiş zaman çekimini yapan ektir. şekil olarak bildirme, zaman olarak oğrenilen geçmiş zamanı ifade eder. Diğer bir ismi “miş’li geçmiş” zamandır.
Oğrenilen geçmiş zaman demek, sonradan oğrenilen zaman demektir. Olayı sonradan duymuşsak veya biz onun sonradan farkına varmışsak bu çekimi kullanırız. Hareket olduğu zaman gormemişsek, bunu sonradan başkasından duymuşsak veya sonradan farkına varmışsak bu çekimi kullanırız.
Oğrenilen geçmiş zaman a nlatılan, nakledilen zamandır. Bu zamanın eki -mış,-miş,-muş,-müş’tür. Olumsuzu yine -ma,-me ekleri ile yapılır.
Bu fiil şekli de zamir menşeli şahıs ekleri ile çekilir, çekim şoyledir:
sev-miş-im doğ-muş-um bil-me-miş-im
sev-miş-sin doğ-muş-sun bil-me-miş-sin
sev-miş doğ-muş bil-me-miş
sev-miş-iz doğ-muş-uz bil-me-miş-iz
sev-miş-siniz doğ-muş-sunuz bil-me-miş-siniz
sev-miş-ler doğ-muş-lar bil-me-miş-ler
Bugün çokluk birinci şahıslara -k, -k (ke) de sıçramıştır:
Sev-miş-i-k, al-mış-ı-k ... gibi. Bu sıçrama ağızlarda çok görülür.
4- Gelecek Zaman ve Ekleri :زمن المستقبل و ملحقات الفعل
Bu ek, fiilin gelecek zaman çekimini yapar. Şekil olarak bildirme, zaman olarak gelecek zamanı ifade eder. Bu gelecek zaman belirli ve kesin gelecek zamandır.
Bugün gelecek zaman eki -acak, -ecek şeklindedir. Olumsuzu -ma,-me ile yapılır. Bu fiil şekli de zamir menşeli şahıs ekleri ile çekilir ve çekim şoyledir:
at-acağ-ım uyu-y-acağ-ım uyu-ma-y-acağ-ım
at-acak-sın uyu-y-acak-sın uyu-ma-y-acak-sın
at-acak uyu-y-acak uyu-ma-y-acak
at-acağ-ız uyu-y-acağ-ız uyu-ma-y-acağ-ız
at-acak-sınız uyu-y-acak-sınız uyu-ma-y-acak-sınız
at-acak-lar uyu-y-acak-lar uyu-ma-y-acak-lar
Başına “y” yardımcı sesi geldiği için bu ekin kullanılışında da telâffuzda orta hece değişikliği olur: başlı-y-acak ( başla-y-acak) , gülmü-y-eceğ-im ( gülme-y-eceğ-im). Ancak yazıda bu değişikliği gostermeyebiliriz
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــ
منتدى تعليم اللغة التركية والعثمانية تعلم اللغة التركية Arapça Öğreniyorum بدون معلم منتدى البحوث التاريخية والبحوث العلمية والتعليمية التركية قواعد اللغة التركية وتصريف الافعال وترجمة المقالات من التركية الى العربية مواقع تعليمية تركية باللغة العربية صحف وجرائد ومجلات تركية باللغة العربية
رد مع اقتباس
